Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 11, 2019 U¿ytkowanie górnicze vs u¿ytkowanie geologiczne – aspekty teoretyczne i praktyczne Krzysztof Szama³ek1, Karol Zglinicki2 Mining usufruct vs geological usufruct. The theoretical and practical aspects. Prz. Geol., 67: 874–877. A b s t r a c t. The Polish Geological and Mining Law (The Act) determines two types of mineral deposit ownership: State Treasury Ownership (STO) and Land Ownership (LO). The Act introduces the term – mining usufruct (term adequate to mining lease) that concerns extracting of STO or geological activity in rock mass belonging to the State. The Minister of Environment, on behalf of the State and with the exclusion of other persons, can benefit from the subject of mining properties or dispose of its right to STO exclusively by establishing mining usufruct. The establishment of mining usufruct shall take place in the form of a written agreement between the K. Szama³ek K. Zglinicki State and entrepreneur and requires paying predetermined remuneration to the State. The authors conclude that the Act contains imprecise regulations concerning the lower limit of land property. This causes numerous difficulties in recognizing which parts of land property belong to the State Treasury and which belong to the land owner. The authors suggest that it is necessary to differentiate in the Act two kinds of activities and consequently two types of agreement between the State and entrepreneur: 1) agreement of mining usufruct, and 2) agreement of geological usufruct. Keywords: geological and mining law, mining lease, geological prospection, ownership of mineral deposits Zmiany prawa w dziedzinie geologii i górnictwa, dostosowuj¹ce przepisy do nowych warunków polityczno-gospodarczych w Polsce po 1989 r., zosta³y dokonane w 1991 r. (Ustawa, 1991a, b) poprzez nowelizacjê obowi¹zuj¹cych ówczeœnie aktów: Prawo geologiczne (Ustawa, 1960) oraz Prawo górnicze (Dekret, 1953). W 1994 r. przyjêto nowe rozwi¹zanie ustawowe, ³¹cz¹ce oba wa¿ne dzia³y – geologiê i górnictwo – w jednym akcie normatywnym (Ustawa, 1994). Ustawa z 1994 r., zast¹piona w 2011 r. now¹ ustaw¹ (Ustawa, 2011), jest uznawana za cezurê wyznaczaj¹c¹ pocz¹tek ustawodawstwa reguluj¹cego dzia³alnoœæ geologiczn¹ i górnicz¹, które dziœ liczy ju¿ 25 lat i przechodzi³o w tym czasie kilkadziesi¹t nowelizacji, wynikaj¹cych przewa¿nie ze zmian warunków prowadzenia dzia³alnoœci górniczej, wprowadzenia nowych metod badawczych i technologii wydobycia oraz koniecznoœci harmonizacji z przepisami prawa unijnego. W obowi¹zuj¹cych regulacjach prawnych – mimo wielu zmian, a mo¿e w³aœnie i z ich powodu – wci¹¿ s¹ wykazywane nieprawid³owoœci, a w œrodowisku geologicznym i górniczym panuje powszechna opinia o potrzebie rozpoczêcia szerokiej dyskusji na temat gruntownych i racjonalnych zmian Prawa geologicznego i górniczego (PAN, 2013, 2014, 2019). Potrzebê takich zmian dostrzega³ by³y g³ówny geolog kraju prof. dr hab. Mariusz Jêdrysek, który w 2016 r. powo³a³ zespó³ z³o¿ony z kilku przedstawicieli nauki i praktyki (S. Mazurek, M. Nieæ, A. Lipiñski, K. Szama³ek i P. Wojtacha) z proœb¹ o opracowanie zakresu i kierunków niezbêdnych zmian w Prawie geologicznym i górniczym (pr.g.g.). Po kilku miesi¹cach prac, w marcu 2017 r. zespó³ ten przygotowa³ na u¿ytek Ministerstwa Œrodowiska dokument Koncepcja reformy prawa geologicznego i górniczego. Cz³onkowie zespo³u rekomendowali ministrowi œrodowiska, aby nowa ustawa obejmowa³a swoim zakresem ca³¹ dzia³alnoœæ we wnêtrzu Ziemi (gospodarowanie wnêtrzem ziemi), z jednoczesnym uszcze1 2 874 gó³owieniem regulacji w zakresie budownictwa. Ponadto autorzy Koncepcji reformy... uznali, ¿e ogólnym kierunkiem prac legislacyjnych w obszarze geologii i górnictwa powinna byæ deregulacja i liberalizacja (odformalizowanie) Prawa geologicznego i górniczego, przy jednoczesnym wprowadzeniu dodatkowych regulacji w obszarach dotychczas nieuregulowanych. W stanowisku Komitetu Zrównowa¿onej Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN z 2019 r. jest zawarty apel do spo³ecznoœci geologicznej i górniczej, m.in. w sprawie dostosowania przepisów prawa do obecnych i przysz³ych potrzeb dzia³alnoœci geologicznej i górniczej (PAN, 2019). Przedstawiane przez autorów pogl¹dy nale¿y traktowaæ jako g³os w tej dyskusji. U¯YTKOWANIE GÓRNICZE Instytucja u¿ytkowania górniczego zosta³a wprowadzona do polskiego prawa dopiero w 1991 r. (Lipiñski, 1996) i obecnie jest zawarta w artykule 12 ust. 1 ustawy Prawo geologiczne i górnicze z 2011 r. Wprowadzenie u¿ytkowania górniczego by³o ustanowieniem pochodnego prawa w³asnoœci Skarbu Pañstwa (SP) do z³ó¿ i czêœci górotworu le¿¹cych poni¿ej dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej. U¿ytkowanie górnicze dotyczy tylko z³ó¿ kopalin podlegaj¹cych w³asnoœci górniczej (art. 10 ust. 1) i nale¿¹cych do Skarbu Pañstwa (art. 10 ust. 5). Wydobywanie kopalin ze z³ó¿ wymaga zgody w³aœciciela (tj. SP), wyra¿onej poprzez zawarcie umowy cywilnoprawnej pomiêdzy u¿ytkownikiem górniczym a w³aœcicielem z³o¿a (SP), oraz zap³aty przez u¿ytkownika górniczego na rzecz SP stosownego wynagrodzenia. U¿ytkowanie górnicze nie jest to¿same z dzier¿aw¹ górnicz¹, która nie jest obwarowana tak œciœle okreœlonymi zasadami kszta³towania praw i obowi¹zków stron umowy. U¿ytkowanie górnicze Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; krzysztof.szamalek@uw.edu.pl Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; karol.zglinicki@pgi.gov.pl Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 11, 2019 oznacza prawo do wykorzystywania rzeczy i czerpania po¿ytków z tej dzia³alnoœci (art. 252 Kodeksu cywilnego). Istot¹ u¿ytkowania górniczego, okreœlonego w umowie, jest wydobywanie kopaliny ze z³o¿a. Odpowiednie fragmenty takiej umowy zawieraj¹ m.in. nastêpuj¹ce sformu³owania: Skarb Pañstwa jako wy³¹czny w³aœciciel wnêtrza skorupy ziemskiej obejmuj¹cej przestrzeñ, której granice wyznaczaj¹ linie ³¹cz¹ce punkty o nastêpuj¹cych wspó³rzêdnych geograficznych…; U¿ytkowanie górnicze upowa¿nia do wy³¹cznego wykorzystywania przestrzeni okreœlonej w § ... umowy, w celu wydobywania… [nazwa kopaliny] ze z³o¿a … [nazwa z³o¿a z dokumentacji geologicznej], a tak¿e do wykonywania w jej obrêbie wszystkich niezbêdnych w tym celu robót i czynnoœci…. Z treœci umowy i praktyki u¿ytkowania górniczego wynika, ¿e chodzi o wydobywanie kopalin ze z³o¿a oraz realizacjê wszelkich czynnoœci, które to wydobycie umo¿liwiaj¹. Zgodnie z dyspozycj¹ zawart¹ w art. 12 ust. 1 pr.g.g. w granicach okreœlonych przez ustawy Skarb Pañstwa, z wy³¹czeniem innych osób, mo¿e korzystaæ z przedmiotu w³asnoœci górniczej albo rozporz¹dzaæ swoim prawem wy³¹cznie przez ustanowienie u¿ytkowania górniczego. Bez w¹tpienia istot¹ dzia³alnoœci prowadzonej na podstawie umowy u¿ytkowania górniczego, polegaj¹cej na u¿ytkowaniu rzeczy, to jest przestrzeni i z³o¿a, powinno byæ tylko wydobycie kopalin. Wynika to zarówno z wyk³adni racjonalnej, jak i leksykalnej. Górnictwo sensu lato to dzia³ gospodarki zajmuj¹cy siê wydobyciem kopalin, a sensu stricto sama dzia³alnoœæ wydobywcza. Zgodnie z ustaw¹ pr.g.g. dominium (w³asnoœæ) SP dotyczy jednak nie tylko samych z³ó¿ kopalin (zwi¹zanych z w³asnoœci¹ górnicz¹), ale tak¿e czêœci górotworu (przestrzeni) po³o¿onych poza granicami przestrzennymi nieruchomoœci gruntowej (art. 10 ust. 4). Od dawna w publikacjach wskazuje siê na brak precyzji brzmienia normy zwi¹zanej z okreœleniem dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej, co jest istotne dla rozwa¿añ dotycz¹cych z³ó¿ kopalin (Lipiñ- ski, Mikosz, 2003; Nieæ, 2005; Nieæ i in., 2007; Szama³ek, 2008, 2019; ryc. 1). Definicja nieruchomoœci gruntowej, zawarta w artykule 46 § 1. Kodeksu cywilnego (Ustawa, 1964), precyzuje, ¿e: Nieruchomoœciami s¹ czêœci powierzchni ziemskiej stanowi¹ce odrêbny przedmiot w³asnoœci (grunty), jak równie¿ budynki trwale z gruntem zwi¹zane lub czêœci takich budynków, je¿eli na mocy przepisów szczególnych stanowi¹ odrêbny od gruntu przedmiot w³asnoœci. Ponadto art. 143 k.c. przes¹dza, ¿e: W granicach okreœlonych przez spo³eczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu w³asnoœæ gruntu rozci¹ga siê na przestrzeñ nad i pod jego powierzchni¹ […]. Wskazana regulacja dotycz¹ca definicji nieruchomoœci gruntowej od lat wzbudza o¿ywion¹ dyskusjê, g³ównie wœród geologów, ale tak¿e wœród czêœci prawników. Ju¿ w okresie obowi¹zywania w latach 1994–2011 poprzedniej ustawy Prawo geologiczne i górnicze (Ustawa, 1994) definicja nieruchomoœci z Kodeksu cywilnego budzi³a znacz¹ce w¹tpliwoœci odnoœnie prawa w³asnoœci z³ó¿ kopalin (Lipiñski, 1995; Mikosz, 2004; Stefanowicz, Jêdrzejewska, 2004; Nieæ, 2005; Nieæ i in., 2007). By³y one na tyle istotne, zw³aszcza dla ówczesnych organów koncesyjnych (wojewodów), ¿e niezbêdna sta³a siê wyk³adnia organu administracji rz¹dowej, odpowiedzialnego za ustawê pr.g.g. (Szama³ek, 1995), choæ i ona budzi³a istotne w¹tpliwoœci (Nieæ i in., 2007; Uberman, 2004; Uberman, Uberman, 2005). G³ówne zastrze¿enie wynika³o z tego, ¿e o w³asnoœci z³o¿a przes¹dza³ sposób eksploatacji (odkrywkowa – w³aœcicielem z³o¿a by³ w³aœciciel nieruchomoœci; podziemna i otworowa – Skarb Pañstwa). Ta wyk³adnia dotyczy³a, oczywiœcie, wy³¹cznie z³ó¿ zwi¹zanych z nieruchomoœci¹ gruntow¹. Od 2012 r. obowi¹zuje nowa ustawa Prawo geologiczne i górnicze (Ustawa, 2011), która w art. 10 jednoznacznie przes¹dzi³a, jakie rodzaje z³ó¿ kopalin podlegaj¹ w³asnoœci górniczej przys³uguj¹cej Skarbowi Pañstwa, a jakie z³o¿a s¹ w³asnoœci¹ posiadacza nierucho- Ryc. 1. Zmiana dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej w zale¿noœci od klauzuli generalnej spo³eczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu – za górn¹ granicê przyjêto powierzchniê gruntu (Szama³ek, 2019). Objaœnienia: N1, N2,N3 – oznaczenie kolejnych nieruchomoœci gruntowych; m – g³êbokoœæ do jakiej siêga w³asnoœæ nieruchomoœci gruntowej Fig. 1. Change of the lower boundary of land property according to the general clause of the socio-economic purpose of the land – for the upper boundary assumed land surface (Szama³ek, 2019). Explanation: N1, N2, N3 – symbol of land properties; m – depth of land property ownership 875 Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 11, 2019 moœci gruntowej. Nie rozwi¹zuje to jednak wszystkich w¹tpliwoœci zwi¹zanych z w³asnoœci¹ z³o¿a kopaliny, poniewa¿ wskazana wczeœniej norma prawna, definiuj¹ca nieruchomoœæ gruntow¹ w jej granicach (dolnej i górnej), nie jest precyzyjna (ryc. 1). O w³asnoœci nieruchomoœci poni¿ej powierzchni terenu przes¹dza niezdefiniowana klauzula generalna spo³eczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu. Od interpretacji tego zapisu bêdzie w konkretnym przypadku zale¿eæ, w jakim zakresie w³aœciciel bêdzie dysponowa³ przestrzeni¹ pod w³asnym gruntem i czy kopaliny nieobjête w³asnoœci¹ górnicz¹ bêd¹ jego w³asnoœci¹ (Szama³ek, 2019). Taka treœæ normy powoduje istotne trudnoœci w okreœleniu fundamentalnego prawa, tj. granic prawa w³asnoœci nieruchomoœci (zw³aszcza dolnej granicy, co ma zwi¹zek z dalszymi rozwa¿aniami). Zagadnienie to nale¿y bowiem rozpatrywaæ ³¹cznie z kolejnymi regulacjami, tym razem wynikaj¹cymi nie z k.c., ale z pr.g.g. Artyku³ 10 ust. 4 pr.g.g. stanowi: W³asnoœci¹ górnicz¹ s¹ objête tak¿e czêœci górotworu po³o¿one poza granicami przestrzennymi nieruchomoœci gruntowej, w szczególnoœci znajduj¹ce siê w granicach obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej. A zatem poza tymi z³o¿ami, które ex definitione nale¿¹ do Skarbu Pañstwa, równie¿ i inne czêœci górotworu s¹, poprzez w³asnoœæ górnicz¹, tak¿e w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa. Brak jednolitej normy prawnej ustalaj¹cej doln¹ granicê nieruchomoœci gruntowej oznacza, wed³ug S¹du Najwy¿szego (2015), ¿e: Wyznaczenie granic przestrzennych w³asnoœci nieruchomoœci gruntowej, przy uwzglêdnieniu kryterium spo³eczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomoœci, musi byæ dokonywane dla ka¿dej nieruchomoœci oddzielnie […]. Zakres zasiêgu w³asnoœci gruntu we wnêtrzu ziemi, przewidziany w art. 143 k.c., ograniczony zosta³ przez spo³eczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu, które powinno byæ wyznaczone ka¿dorazowo w odniesieniu do konkretnej nieruchomoœci, przy uwzglêdnieniu miejsca jej po³o¿enia, przeznaczenia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego oraz sposobu, w jaki w³aœciciel nieruchomoœci faktycznie i potencjalnie, zgodnie z przepisami prawa, mo¿e z gruntu korzystaæ. Je¿eli w tak okreœlonych granicach dozwolonego korzystania z nieruchomoœci gruntowej przez w³aœciciela zalega z³o¿e kopaliny nieobjête art. 10 ust. 1 i 2 pr.g.g., to zgodnie z art. 10 ust. 3 pr.g.g. [z³o¿e to – uzupe³nienie autorów] objête jest prawem w³asnoœci nieruchomoœci gruntowej. Ustalanie w ka¿dym przypadku, kto jest w³aœcicielem nieruchomoœci (nie ze wzglêdu na stan prawny uwidoczniony w ksiêgach wieczystych, ale z powodu kryterium klauzuli generalnej), stanowi powa¿ny problem, wp³ywaj¹cy choæby na d³ugotrwa³oœæ postêpowania w sprawach zwi¹zanych z koncesjonowaniem dzia³alnoœci geologicznej i górniczej. Wielokrotnie wskazywano ju¿ na potrzebê dyskusji i przyjêcia nowego kryterium dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej. Czy istnieje mo¿liwoœæ wprowadzenia innego sposobu ustalania dolnej granicy nieruchomoœci ni¿ obecnie obowi¹zuj¹cy? Z wielu powodów wydaje siê, ¿e nie mo¿e byæ to granica naturalna, bowiem ka¿da cecha geologiczna jest zró¿nicowana i zmienna, zarówno w czasie (wahania okresowe g³êbokoœci zwierciad³a wody podziemnej), jak i w przestrzeni, np. mi¹¿szoœæ warstwy glebowej (Szama³ek, 2019). Czy mo¿na zatem wskazaæ na przyk³ad konkretn¹ wartoœæ g³êbokoœci, wyra¿on¹ w metrach pod poziomem terenu, jako kryterium przes¹dzaj¹ce 876 o w³asnoœci? Prawo geologiczne i górnicze (Ustawa, 2011) nie unika takich jednoznacznych regulacji normowych, polegaj¹cych na wskazaniu konkretnego zasiêgu g³êbokoœciowego (np. art. 3 pkt. 2 i 2a; art. 6 ust. 1 pkt 1c; art. 85 ust. 1 pkt 2; art. 86; art. 105). Na przyk³ad art. 6 ust. 1 pkt 1c pr.g.g. rozstrzyga, ¿e: badaniami geofizycznymi w celu zbadania struktur geologicznych zwi¹zanych z wystêpowaniem z³ó¿ wêglowodorów jest wykonywanie prac geologicznych z zastosowaniem metod geofizycznych, w tym po³¹czonych z robotami geologicznymi, z wy³¹czeniem robót polegaj¹cych na wykonywaniu otworów wiertniczych o g³êbokoœci przekraczaj¹cej 100 m lub robót z u¿yciem œrodków strza³owych. Zdaniem autorów, nale¿y te¿ wskazaæ i podkreœliæ istotny brak w ustawie pr.g.g. definicji górotworu (Szama³ek, 2015). Jest to tym bardziej istotne, ¿e przecie¿ to w³aœnie do górotworu i jego przestrzeni odnosi siê okreœlenie zakresu w³adztwa (dominium) pañstwa. Za u¿ytkowanie z³o¿a i górotworu u¿ytkownik górniczy (koncesjonariusz) p³aci SP wynagrodzenie (art. 13 ust. 3 i 4 pr.g.g.). Wynagrodzenie to jest wyliczane zgodnie z wewnêtrznym przepisem Ministerstwa Œrodowiska (Zasada, 2015 – wraz ze zmianami w 2018 r.), uwzglêdniaj¹cym m.in. zró¿nicowanie typu i znaczenia gospodarczego kopaliny. Potrzebê istotnych zmian w sposobie naliczania wynagrodzenia za u¿ytkowanie górnicze postulowali Uberman i Uberman (2017). W obecnym porz¹dku prawnym zarówno posiadacz koncesji na poszukiwanie lub rozpoznanie z³o¿a kopaliny, jak i koncesji wydobywczej, musz¹ zawrzeæ ze SP umowê o u¿ytkowaniu górniczym i zap³aciæ Skarbowi Pañstwa wynagrodzenie (zró¿nicowane w zale¿noœci od typu koncesji). Stan ten, zdaniem autorów, powinien ulec zmianie. Argumenty za tak¹ zmian¹ s¹ przedstawione dalszej czêœci artyku³u. U¯YTKOWANIE GEOLOGICZNE Jak ju¿ wskazano, zgodnie z ustaw¹ pr.g.g., zawarcie ze Skarbem Pañstwa umowy w sprawie u¿ytkowania górniczego jest obecnie konieczne zarówno do prowadzenia wydobywania kopalin, jak i ich poszukiwania czy rozpoznawania. Natomiast stosowanie terminu u¿ytkowanie górnicze do okreœlania zakresu dzia³alnoœci geologicznej jest myl¹ce, nieprecyzyjne i budzi powa¿ne w¹tpliwoœci merytoryczne i prawne. W ramach dzia³alnoœci geologicznej (prac geologicznych) s¹ wykonywane roboty geologiczne. Zgodnie z definicj¹ Prawa geologicznego i górniczego roboty geologiczne na pewno nie s¹ robotami górniczymi (te dwa pojêcia wyraŸnie rozró¿nia pr.g.g. w art. 6 ust. 1, pkt. 11 i 12), a tym bardziej roboty geologiczne nie s¹ górnictwem (ani leksykalnie ani znaczeniowo). W rozumieniu nauk górniczych i geologii górniczej wkopy, rowy, szybiki i sztolnie s¹ wyrobiskami górniczymi, a ich wykonywanie – robot¹ górnicz¹. Terminologia prawnicza rozmija siê zatem z wiedz¹ i praktyk¹ geologiczno-górnicz¹. Prowadzenie dzia³alnoœci geologicznej w górotworze (np. polegaj¹cej na poszukiwaniu lub rozpoznawaniu z³ó¿ kopalin), zarówno w ramach koncesji na kopaliny objête w³asnoœci¹ górnicz¹, jak i na podstawie zatwierdzonego projektu robót geologicznych (kopaliny zwi¹zane z nieruchomoœci¹ gruntow¹), wi¹¿e siê zazwyczaj z wykonywaniem ró¿nych i adekwatnych do celu dzia³ania robót geologicznych, m.in. wierceñ, rowów poszukiwawczych, Przegl¹d Geologiczny, vol. 67, nr 11, 2019 sztolni, wkopów i sondowañ. Roboty te s¹ najczêœciej wykonywane w tej czêœci górotworu, która nale¿y do Skarbu Pañstwa (poni¿ej dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej). W zwi¹zku z tym na wykorzystanie tej przestrzeni górotworu do wykonywania robót geologicznych tak¿e nale¿y uzyskaæ zgodê SP, w postaci umowy u¿ytkowania górniczego, i zap³aciæ SP wynagrodzenie za jego ustanowienie. Tymczasem dzia³alnoœæ geologiczna nie jest dzia³alnoœci¹ wydobywcz¹ (górnictwem kopalin). Usuniêcie tej sprzecznoœci powinno polegaæ na wprowadzeniu do pr.g.g. nowej definicji – u¿ytkowanie geologiczne górotworu. U¿ytkowanie geologiczne górotworu oznacza³oby wykonywanie w górotworze (w ramach koncesji poszukiwawczej b¹dŸ rozpoznawczej i zgodnie z zatwierdzonym projektem robót geologicznych) czynnoœci zmierzaj¹cych do uzyskania wiedzy o budowie geologicznej górotworu i okreœlenia przes³anek z³o¿owych, a tak¿e o budowie i warunkach geologiczno-in¿ynierskich oraz hydrogeologicznych eksploatacji z³o¿a b¹dŸ mo¿liwoœci wykorzystania wnêtrza Ziemi do sk³adowania lub magazynowania. Zmiana taka powinna byæ czêœci¹ wielu innych, racjonalnych zmian definicji i dostosowañ ustawy pr.g.g. do wspó³czesnych wymagañ. Stosowanie jednoznacznych terminów i definicji u³atwia unikanie pu³apek definicyjnych i mo¿liwych sytuacji konfuzyjnych (Stefanowicz, Szama³ek, 2015). W dyskusjach œrodowiska geologicznego potrzeba takich ca³oœciowych zmian Prawa geologicznego i górniczego jest dostrzegana i postulowana od kilku lat (PAN, 2013, 2014, 2019). WNIOSKI Dotychczasowe rozwi¹zania prawne dotycz¹ce dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej i w konsekwencji w³asnoœci, zawarte w Kodeksie cywilnym oraz w ustawie Prawo geologiczne i górnicze, wymagaj¹ ponownej, pog³êbionej dyskusji. W jej nastêpstwie nale¿y wprowadziæ do ustawy Prawo geologiczne i górnicze now¹ normê, precyzuj¹c¹ zasiêg dolnej granicy nieruchomoœci gruntowej. Norma ta powinna uzale¿niaæ w³asnoœæ nieruchomoœci gruntowej od g³êbokoœci poni¿ej powierzchni terenu, wyra¿onej w metrach. U¿ytkowanie rzeczy cudzej, nale¿¹cej do Skarbu Pañstwa (nieruchomoœci, a œciœlej mówi¹c z³o¿a kopaliny lub górotworu), wymaga zawarcia umowy miêdzy SP a u¿ytkownikiem w sprawie u¿ytkowania górniczego. Nale¿y wprowadziæ ustawowe, definicyjne rozró¿nienie miêdzy u¿ytkowaniem górniczym a u¿ytkowaniem geologicznym. Powodem tej propozycji s¹ oczywiste ró¿nice w zakresie, metodach i celach prowadzonych robót górniczych i robót geologicznych. Korzystanie (u¿ytkowanie) z przestrzeni (górotworu) nale¿¹cej do Skarbu Pañstwa nadal powinno byæ zwi¹zane z p³aceniem wynagrodzenia nale¿nego Skarbowi Pañstwa. Zasady obliczania oraz wysokoœæ tego wynagrodzenia powinny wynikaæ z przepisów rozporz¹dzenia ministra œrodowiska, a nie (jak dotychczas) z wewnêtrznej regulacji Ministerstwa Œrodowiska. Konieczne jest otwarcie szerokiej dyskusji nad potrzeb¹ zmian Prawa geologicznego i górniczego w kierunku przyjêcia uregulowañ typu kodeksowego (kodeks mineralny, kodeks gospodarowania wnêtrzem Ziemi) oraz w celu usuniêcia luk definicyjnych (górotwór, kopalina) b¹dŸ zmiany brzmienia istniej¹cych definicji (z³o¿e kopaliny). LITERATURA DEKRET z 6 maja 1953 r. Prawo górnicze. Dz.U. z 1978 r. Nr 4, poz. 12, z póŸn. zm. LIPIÑSKI A. 1995 – Przes³anki reformy prawa geologicznego i górniczego. [W:] Mat. V Konf. Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi, Rytro, 15–17.11.1995 r. PAN, Sympozja i Konferencje, nr 18. LIPIÑSKI A. 1996 – U¿ytkowanie górnicze. Wyd. IPSiIZ, seria C, Monografie. LIPIÑSKI A., MIKOSZ R. 2003 – Ustawa Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa. MIKOSZ R. 2004 – Kilka uwag w kwestii w³asnoœci z³ó¿ kopalin. Bezpieczeñstwo Pracy i Ochrona Œrodowiska w Górnictwie, 5: 47–51. NIEÆ M. 2005 – Dylematy prawa w³asnoœci z³ó¿. Gosp. Sur. Min., 21, z. spec.: 61–70. NIEÆ M., JÊDRZEJEWSKA A., SA£ACIÑSKI R., STEFANOWICZ J., UBERMAN R. 2007 – Problemy prawa geologicznego i górniczego oraz mo¿liwe i niezbêdne kierunki jego zmian. Prz. Geol., 55 (2): 107–113. PAN 2013 – Opinia Komitetu Zrównowa¿onej Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN w sprawie kierunków zmian prawa geologicznego i górniczego,1–3; https://min-pan.krakow.pl/instytut/wpcontent/uploads/sites/2/2017/12/opinia.pdf PAN 2014 – Uwagi Komitetu ZGSM PAN do projektu zmian Prawa geologicznego i górniczego, 1–5; https://min-pan.krakow.pl/instytut/wp-content/uploads/sites/2/2017/12/Uwagi_doPGG_27.01.2014.pdf PAN 2019 – List przewodnicz¹cego KZGSM PAN do krajowego œrodowiska geologicznego i górniczego; https://min-pan.krakow.pl/instytut/wp-content/uploads/sites/2/2019/06/Pismo-Przewodnicz¹cego-Kom itetu-Zrównowa¿onej-Gospodarki-Surowcami-Mineralnymi-dotycz¹ceapelu-w-sprawie-podjêcia-dyskusji-o-aktualnych-problemach-polskiejgeologii-i-górnictwa-1.pdf S¥D NAJWY¯SZY 2015 – Wyrok z dnia 9 stycznia 2015 r. Sygn. akt V CSK 200/14; http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/V CSK 200-14-1.pdf STEFANOWICZ J., JÊDRZEJEWSKA A. 2004 – W³asnoœæ z³ó¿ i u¿ytkowanie górnicze kopalin. Bezpieczeñstwo Pracy i Ochrona Œrodowiska w Górnictwie,1: 22–26. STEFANOWICZ J., SZAMA£EK K. 2015 – Normy kolizyjne/konfuzyjne prawa geologicznego i górniczego. Zesz. Nauk. IGSMiE PAN Kraków, 91: 193–202. SZAMA£EK K. 1995 – List podsekretarza stanu w Ministerstwie Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa nr DP-070/5/95/MT skierowany do geologów wojewódzkich. Arch. Min. Œrod., Warszawa. SZAMA£EK K. 2008 – Wprowadzane a po¿¹dane zmiany w prawie geologicznym. Gosp. Sur. Min., 24 (4/4): 417–425. SZAMA£EK K. 2015 – Zarys ewolucji polskiego prawa poszukiwania i wydobywania kopalin w latach 1991–2015. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 465: 21–34. SZAMA£EK K. 2019 – Rozwa¿ania o wp³ywie z³o¿a kopaliny na wartoœæ nieruchomoœci. XXVIII Krajowa Konferencja Rzeczoznawców Maj¹tkowych – Wycena nieruchomoœci specjalnych, Kielce 20–21 wrzeœnia 2019 r. Mat. Konf.: 67–80; https://www.researchgate.net/publication/336059033_Krzysztof_Szamalek_wycena_wartosci UBERMAN R. 2004 – Skutki prawne i finansowe przyjêcia metody eksploatacji jako kryterium dla ustalania w³asnoœci z³ó¿ kopalin. Górn. Odkryw., 46 (3/4): 9–12. UBERMAN R., UBERMAN R. 2017 – Problemy ustalania wynagrodzenia za u¿ytkowanie górnicze. Mat. Konf. Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi, Rytro 9.11.2017 r. IGSMiE PAN, Kraków. UBERMAN R., UBERMAN R. 2005 – Wycena wartoœci z³ó¿ kopalin. Metody, problemy, praktyczne rozwi¹zania. AGH, Kraków. USTAWA z dnia 16 listopada 1960 r. Dz.U. 52, poz. 303 z póŸn. zm. USTAWA z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93, tekst jednolity; http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19640160093/U/D19640093Lj.pdf USTAWA 1991a – Ustawa z dnia 9 marca 1991 r. o zmianie prawa geologicznego. Dz.U. Nr 31, poz. 129. USTAWA 1991b – Ustawa z dnia 9 marca 1991 r. o zmianie prawa górniczego. Dz.U. Nr 31, poz. 128. USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. Nr 27, poz. 96 z póŸn. zm. USTAWA z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. Dz.U. 2019 poz. 868. ZASADA ustalania wynagrodzenia z tytu³u u¿ytkowania górniczego z maja 2015 r. MŒ https://archiwum.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/mos/srodowisko/geologia/Zasady_ustalania_wynagrodzenia_za_ustanowienie_uzytkowania_gorniczego_z_dnia_3_wrzesnia_2015_r..pdf Praca wp³ynê³a do redakcji 8.08.2019 r. Akceptowano do druku 18.09.2019 r. 877