Ҡара урман (йыр)
Ҡара урман, шулай уҡ Иҫке ҡара урман — оҙон көй жанрында яҙылған татар халыҡ йыры.
Төҙөлөшө
Йырҙың төҙөлөшө ғәҙәттәгесә тарихи ваҡиғалар сылбырына нигеҙләнмәй. Йырҙың бар матурлығы уның күркәм, үҙенсәлекле метафораларынҙа[1]. Йыр ир-ат дуҫлығы темаһын аса[2]. Йырҙың асылында "кешенең мөрәжәғәт итерлек иптәштәре булмаһа, ул ҡара урман шул тиклем ғүмер итә[1]", тигән тема ята. Йыр күп осраҡта ир-ат тарафынан башҡарыла.
Йырҙа һәм строфалар өҫтәмә оло контраста эйә: строфаларҙа ҡара төҫ өҫтөнлөк итһә, өҫтәмә яҡты төҫтәргә бай[3].
Башҡарыусылар
Бөгөнгө көндә татар йыр халҡына Зәки Мәхмүтов[4], Илһам Шакиров, Мәсгут Имашев[5] һ.б. яҙмалар нигеҙендә билдәле.
Ҡыҙыҡ факттар
1974 йылда Илһам Шакиров Мәскәүҙә концерт бирә[6]. Билеттар ҡалмаған, һәм бер үк ваҡытта алдан күрелмәгән йырсы өҫтөндә режиссер Ростропович килә һәм сәхнә артынан уның йырлауын тыңларға тели. Был ваҡытта улар яңы ғына билдәле булалар, М.Ростропович Ҡазан консерваторияһында сығыштар яһаған була. Концерт тамамланғас, М.Ростропович уға көтөлмәгән әйтә текст:
«Һин мине был йырың менән үлтерҙең![7]»
Һүҙ "Ҡара урман" йыры тураһында барған[8]. Шунан һуң Илһам Шакиров Мстислав Леопольдович янына ҡунаҡҡа саҡырыла. Аяҙ Ғиләжевтың "Өс аршын ер" әҫәрендә батыр баш Мирвәли бер үк күренештә "Иҫке ҡара урман" йырын башлап ебәрә[9].
"Ҡара ғы-най урма-а-ан, ҡараң-ы-ы тө-ө-өн,/ Яхшый-ы-ый аттар кәрәк үтергә-ə-ə-әй!", - Мирвәли, А.Ғиләжевтең"Өс аршын ер" әҫәре.
Мирвәли ат менән тыуған яғына ҡайтҡан сағынҙа, күп әхлаҡ үҙгәрештәргә үҙе һиҙмәҫтән өлгәшә. Йыр ярҙамында А.Ғиләжев был үҙгәрештәрҙең башланып китеүен һүрәтләй[10].
Профессиональ музыкала ҡулланылышы
1949 йылда Нәжип Жиганов "Башҡорт темаларына сюита" әҫәрен ижад итә, уның икенсе киҫәгендә "Ҡара урман" көе инструменталь рәүештә ҡулланыла[11]. Шамил Шәрифуллин үҙенең симфоник оркестр өсөн "Йыйын" концертында "Ҡара урман" йырын инструменталь рәүештә ҡуллана[11].
Сығанаҡтар
- Дулат-Алеев В. Д. Татарская музыкальная литература / В. Д. Дулат-Алеев. - Казань, 2007. - ISBN 5-85401-082-8.
- Хабутдинова М.М. Роль музыки в творчестве А.Гилязова
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
Шулай уҡ ҡарағыҙ
- ↑ 1,0 1,1 Дулат-Алеев В. Д. Татарская музыкальная литература / В. Д. Дулат-Алеев. - Казань, 2007. - С.72
- ↑ Хабутдинова М.М. Роль музыки в творчестве А.Гилязова
- ↑ Дулат-Алеев В. Д. Татарская музыкальная литература / В. Д. Дулат-Алеев. - Казань, 2007. - С.72
- ↑ Иске кара урман җыры erlar.ru
- ↑ Мәсгут Имашев, "Кара урман" җыры music-college.ru
- ↑ Илһам дәвере {{{2}}}. protatarstan.ru
- ↑ Илһам дәвере {{{2}}}. protatarstan.ru
- ↑ Илһам дәвере {{{2}}}. protatarstan.ru
- ↑ Хабутдинова М.М. Роль музыки в творчестве А.Гилязова
- ↑ Хабутдинова М.М. Роль музыки в творчестве А.Гилязова
- ↑ 11,0 11,1 Дулат-Алеев В.Р. {{{заглавие}}} (Җ.Дәрзаман тәрҗ.) // В. Дулат-Алеев, З. Саләхова Татар музыкасы фонохрестоматиясе: музыка уку йортлары өчен.