جڤاکناسی
جڤاکناسی، سۆسیۆلۆژی یان ژی زانستا جڤاکی لێکۆلینا زانستیئوو سیستەماتیکئا جڤاکا مرۆڤانئە کو جڤاکێ، تەڤگەرێن جڤاکی یێن مرۆڤی،ئا وایێن پێوەندیا جڤاکی، دانووستاندنا جڤاکیئوو ئا لیێن چاندێ یێن ب ژیانا رۆژانە رە یە لێکۆلین دکە.[1][2] وەکی بەشەکە هەم زانستێن جڤاکی هەم ژی زانستێن مرۆڤاهیێ، جڤاکناسی ژ بۆ پەیداکرنا زانیاریەک ل سەر نیزاما جڤاکیئوو گوهارتنا جڤاکی رێبازێن جهێرەنگئێ ن لێکۆلینائە مپیریکئوو ئا نالیزا رەخنەیی ب کار تینە. مژارێن سۆسیۆلۆژیێ یێن سەرەکە ژئا نالیزێن تێکلیئوو تەڤگەرا تاکەکەسی یا دئا ستا میکرۆ دە بگرە هەیائا نالیزێن پەرگالێن جڤاکیئوو ئا وایێ جڤاکی یا دئا ستا ماکرۆ دە دگوهەرە. لێکۆلینا سۆسیۆلۆژیکئا سەپاندی دبە کو راستەراست ل سەر سیاسەتا جڤاکیئوو رەفاهێ وەرە بکارانین لێ نێرینێن تەۆریک دکارن ل سەر تێگهشتنا پێڤاژۆیێن جڤاکیئوو رێبازا فەنۆمەنۆلۆژیک بسەکنن.
چاڤکانیێن کەڤنەشۆپی یێن سۆسیۆلۆژیێ د ناڤ خوە دە تەبەقەبوونا جڤاکی، چینا جڤاکی، تەڤگەرا جڤاکی، دین، سەکوولەریتی، دادوەریتی، زایەندی، زایەندیتیئوو ژرێدەرکەتنێ (تەڤگەرێن ژ دەرڤەیێ نۆرمێ) ڤەدهەوینە. لێکۆلینێن داوی یێنئا لیێن سۆسیۆ-تەکنیکی یێن دابەشکرنا دیژیتال وەکی بەشەکە نوو ل سۆسیۆلۆژیێ هاتیە زێدەکرن.[3] ژ بەر کو هەمی قادێن چالاکیێن مرۆڤی د بن باندۆرا هەڤکاریگەریا د ناڤبەرا پێکهاتەیێن جڤاکیئوو دەزگەها تاکەکەسی دە نە جڤاکناسی گاڤ ب گاڤ بالا خوە بەر ب مژارئوو سازیێن دن ڤە دایە کو د ناڤ دە تەندورستیئوو سازیا بژیشکیێ، ابۆری، لەشکەری، جەزائوو پەرگالێن کۆنترۆلێ، ینتەرنەت، جڤاکناسیا پەروەردەهیێ، سەرمایەیا جڤاکیئوو رۆلا چالاکیا جڤاکی د پێشڤەخستنا زانینا زانستیێ دە هەنە.
ژ بەر کو لێکۆلینەرێن جڤاکی ل سەر جووربەجوور تەکنیکێن ب کالیتە سەکنی نە رێبازێن زانستی یێن جڤاکی ژی بەرفرەه بوویە. ب تایبەتی ڤەگوهەرینێن زمانیئوو چاندی یێن د نیڤەکا سەدسالا 20ان بوویە سەدەما نێزیکاتیێن شرۆڤەکاری، هەرمەنەوتیکئوو فەلسەفی یێن ژ بۆئا نالیزکرنا جڤاکێ.
ماخ وەبەر، کارل مارخئوو ئەملە دورکهەم سۆسیۆلۆگێن کلاسیکێن هەری ناسکری یێن جهانێ نە.
ئەتیمۆلۆژی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
جڤاکناسی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
ناڤێ سۆسیۆلۆژیێ د زمانێ کوردی دە ژ دو پەیڤێن هەڤگرتی یێن جڤاکئوو ناسی یێ پێک تێن. د زمانێ کوردی دە پەیڤا جڤاک کۆمێن مرۆڤان راڤە دکە، پەیڤا ناسی ژی (د هەمان دەمێ دە هەڤواتەیا ناسکرنێ یە) تێ واتەیا ناسکرن یان ژی تێ واتەیا راڤەکرنا شاخێن زانستیان. ب ڤێئا وایێ د زمانێ کوردی دە جڤاکناسی زانستا سۆسیۆلۆژیێ راڤە دکە.
سۆسیۆلۆژی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
بەشەک ژ پەیڤا سۆسیۆلۆژیێ ناڤێ خوە ژ پەیڤا لاتینی یا سۆجوس وەردگرە کو واتەیا "هەڤال"ئا ن "هەڤالبەندی"یێ.[4] پاشگرا -لۆژی ژی (کو تێ واتەیا 'لێکۆلینێ') ژ پەیڤا یەونانی یا -λογία (-لۆگíا)، کو ژ پەیڤا λόγος (لóگۆس، 'پەیڤ'ئا ن 'زانین') زێدە بوویە دەرکەتیە هۆلێ.[4]
دیرۆک[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
برێڤەبرنائا قلمەندیا سۆسیۆلۆژیک بەریا دامەزراندنا بنگەها دیسیپلینێ دە هەبوویە.ئا نالیزێن جڤاکی ب کۆکا خوە کۆمکرنێن هەڤپارێن گەردوونی یە کو زانینئوو فەلسەفەیا گەردوونی یا هەڤپارئە کو ژ هەیاما هەلبەستا پێکەنۆکئا کەڤنارئا کو رەخنەیا جڤاکیئوو سیاسی ڤەدهەوینەئوو ژ هەیاما فەیلەسۆفێن یەونانیا کەڤنارە یێن وەکێ سۆکراتەس، پلاتۆنئوو ئاریستۆتەلەس ڤە هەیە. وەک میناک کۆکا ڤەکۆلینێ ب کێمانی ڤە ژ پرتووکا دۆمەسدای یا سالا 1086ان ڤە هاتیە دیتن کو فەیلەسۆفێن کەڤنارئێ ن وەکی کۆنفوجوس ل سەر گرینگیا رۆلێن جڤاکی د پرتووکێن خوە دە نڤیسیە.
ئاوگوستە جۆمتە[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
تێگینا جڤاکناسیێ یەکەم جار د سالا 1780ان دە ژئا لیێئە ساییستێ فرانسیئە ممانوەل-ژۆسەپه سەیèس ڤە د دەستنڤیسەک نەچاپکری دە هاتیە دانین.[5] پشترە ژی سۆسیۆلۆژی ژ هێلا فیلۆزۆفێ زانستێ یا فرانسی ئاوگوستە جۆمتە (1798–1857) ڤە د سالا 1838ان دە بئا وایەکی سەربخوە هاتیە پێناسە کرن.[6][7] جۆمتە بەرێ تێگینا فیزیکا جڤاکی بکارئا نیە لێ پشترەئە و ژ هێلا کەسێن دن ڤە ب تایبەتی ژئا لیێ ستاتیستیکناسێ بەلچیکایی ئادۆلپهە قوەتەلەت ڤە هاتیە ڤەقەتاندن. جۆمتە ژ بۆ کو زانستا جڤاکی بێ فەم کرن هەول دایە کو دیرۆک، پسیکۆلۆژیئوو ابۆری یێ ب تێگهیشتنا زانستی یا ژیانا جڤاکێ یەک بکە. جۆمتە د دەمەک کورتئێ پشتی نەخوەشیا شۆرەشا فرانسایێ نڤیسیێ کو د نڤیسێن خوە دە وی پێشنیار کریە کو نەخوەشیێن جڤاکی دکارن ب رێیا پۆزیتیڤیزما سۆسیۆلۆژیک وەرن چارەسەر کرن کو نێزیکاتیەکئە پیستەمۆلۆژیک د پەروەردەیا فەلسەفەیا پۆزیتیڤ دە (1830–1842) دە هاتیە دەستنیشان کرنئوو پشترە ژی د نێرینا گشتی یا پۆزیتیڤیزمێ (1848) دە جه گرتیە. جۆمتە باوەر کریە کو قۆناخەکە پۆزیتیڤیست دێ سەردەما داوینئا پێشڤەچوونا تێگهیشتنا مرۆڤی، پشتی قۆناخێن تەۆلۆژیکئوو مەتافزیکی یێن کۆنژەکتورەل نیشان بدە. د دیتنا گرێداییبوونا دۆرهێلا تەۆریئوو چاڤدێریێ یا د زانستێ دەئوو ب دابەشکرنا زانستان، جۆمتە دکارە د نێرینا نووژەنئا ئی رۆ دە وەکێ یەکەم فەیلەسۆفێ زانستێ وەرە دیتن.[8]
جۆمتە ژ بۆ پێشڤەچوونا جڤاکناسیێ لەزەک هێزدار دا کو د دەهسالێن پاشینئێ ن سەدسالا نۆزدەهان دە فەیدەیێ دایە. گۆتنا ڤێ بێ گومان نایێئی داکرن کو جڤاکناسێن فرانسی یێن وەکی دورکهەم شاگرتێن دلسۆزئێ ن کاهینێ پۆزیتیڤیزمێ بوون. لێ ب خوەستەکا ل سەر کێمنەبوونا هەر یەک ژ زانستێن خوە یێن بنگەهین ژ بۆ زانستا تایبەتی یا زانستانئا کو د هیەرارشیێ دە پێشوازیا وی دکرئوو ب گرانکرنا خوەزایا سۆسیۆلۆژیێ وەکی لێکۆلینا زانستی یا دیاردەیێن جڤاکی، جۆمتە سۆسیۆلۆژی خستیە سەر نەخشەیێ. بێ گومان دەستپێکا [وی] دکارە ژ مۆنتەسقوەو رە، میناکئوو ژ جۆندۆرجەت رە وەرە شۆپاندن، نە کو قالا سانت-سمۆن، پێشیێ یەکسەرئێ جۆمتە بکە. لێئە شکەرەبوونا جۆمتە یا سۆسیۆلۆژیێ وەکی زانستەک تایبەتی، ب کاراکتەرێ خوە یێ تایبەت، دورکهەم رەوا کریە کو وی وەکی باڤئا ن دامەزرینەرێ ڤێ زانستێ بهەسبینە، تەڤی کو دورکهەم فکرا سێ دەولەتان قەبوول نەکرئوو نێزیکاتیا جۆمتە یا ل سەر جڤاکناسیێ رەخنە کریە.
—فرەدەرجک جۆپلەستۆن،ئا حستۆریئۆ ف پهلۆسۆپهی: Iخ مۆدەرن پهلۆسۆپهی (1974)، ر. 118
کارل مارخ[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
حەم جۆمتەئوو هەم ژی کارل مارخ ل پێی پیشەسازکرنئوو لایکبوونائە ورۆپی ژ تەڤگەرێن جهێرەنگێن دیرۆکی فەلسەفەئوو زانستیئی لهام وەرگرتنە بئا وایەکە زانستی دەست ب پێشخستنا سیستەمئوو پەرگالێن زانستی کرنە. مارک پۆزیتیڤیزما جۆمتە رەد کریە لێ د هەولدانا پێشخستنا "زانستا جڤاکێ" دە ژ بەر کو پەیڤێن وی واتەیێن بەرفرەه وەرگرتیە دیسا ژی وەک دامەزرینەرێ سۆسیۆلۆژیێ هاتیە ناسکرن.[9] ل گۆری Iسااه بەرلین، هەر چەند مارخ خوە وەکێ جڤاکناس نەبینە ژی "ب قاسی کو هەر کەس دکارە ڤێ سەرناڤێ بخوازە" دبە کوئە و وەکی "باڤێ راستین"ئێ سۆسیۆلۆژیا نووژەن وەرە دیتن.
بەرسڤێن زەلالئوو یەکگرتی ب شەرتئوو مەرجێنئە مپریکی یێن ناس ژ بۆ وان پرسێن تەۆریکئێ ن کو د وێ دەمێ دە هەری زێدە بالا مرۆڤان دکشاندئوو ژ وان دەرخستنا رێوەرزێن پراتیکی یێن زەلال بێیی کو د ناڤبەرا هەر دویان دە گرێدانێنئە شکەرە چێکری چێبکە، دەستکەڤتیا بنگەهینئا تەۆریا مارخ بوو. باشکرنا سۆسیۆلۆژیکئا پرسگرێکێن دیرۆکیئوو ئە خلاقی کو جۆمتەئوو پشتی وی سپەنجەرئوو تانە نیقاش کرنئوو رێنەخشەیا وی دەرخستبوون تەنێ دەما کوئێ ریشا مارکسیزما ملیتان کوئە نجامێن وی دبە پرسگرێکەکە وێرانکار بوویە سەدەما لێکۆلینەک راستینئوو بەربچاڤئوو ژ بەر ڤێ یەکێ لێگەرینا دەلیلان زێدە دبەئوو بالداریا ل سەر رێبازێ زەخمتر دکە.
حەربەرت سپەنجەر[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
حەربەرت سپەنجەر یەک ژ جڤاکناسێن سەدسالا 19انئێ ن هەری پۆپولەرئوو جڤاکناسێن هەری ب باندۆرێ سەدسالا 19ان بوو. تێ تەخمین کرن کو سپەنجەر د هەیاما ژیانا خوە دە نێزیکی ملیۆنەک پرتووک فرۆتیە کو ژ پرتووکێن هەمی جڤاکناسێن دنئێ ن د وێ دەمێ دە پر زێدەتر بوویە.[10] باندۆرا وی یێ ل سەر جڤاکناسیێئە وقاسی ب تەسیر بوویە کو گەلەک رامانوەرێن دنئێ ن سەدسالا 19ان کو د ناڤ وان دە Éملە دورکهەم ژی هەبوو رامانێن خوە ب وی رە دیار کرنە. د دەربارێ پرتووکا دورکهەمئا ب ناڤێ دڤسۆنئۆ ف لابۆور ن سۆجەتی دە ب رێژەیەک مەزن نیقاشەکە بەرفرەهئە ل سەر پرتووکێ هەیە کو دورکهەم سۆسیۆلۆژیا خوە ب بەرفرەهی ژ سپەنجەر دەین وەرگرتیە.[11]
بنگەهێن دیسیپلینائا کادەمیک[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
یەکەم بەشا فەرمی یا جڤاکناسیێ ل جیهانێ د سالا 1892ن دە ژئا لیێ ئالبۆن سمالل ڤە ب ڤەخوەندنا وللام رانەی حارپەر ل زانینگەها شیگاگۆیێ هاتیە دامەزراندن. کۆڤارا سۆسیۆلۆژیێ یائا مەریکی (ئامەرجان ژۆورنالئۆ ف سۆجۆلۆگی) پشتی دەمەک کورت د سالا 1895ان دە ژئا لیێ سمالل ڤە هاتیە دامەزراندن.
لێ بەلێ سازیبوونا جڤاکناسیێ وەکی دیسیپلینەکئا کادەمیک ب گرانی ژئا لیێ Éملە دورکهەم ڤە هاتیە برێڤەبرن کو پۆزیتیڤیزم وەکی بنگەهەک لێکۆلینا جڤاکی یا پراتیکی پێش خستیە. دەما کو دورکهەم گەلەک هوورگولیێن فەلسەفەیا جۆمتە رەد کریە د هەمان دەمێ دە رێبازا وی دپارێزەئوو بەرفرەه دکە کو زانستێن جڤاکی بەردەوامیا مەنتقی یا یێن خوەزایی نە د قادا چالاکیا مرۆڤان دەئوو سرار دکن کوئە و دکارن هەمانئۆ بژەکتیڤبوون، راسیۆنالیزمئوو نێزیکاتیا سەدەمیتیێ بپارێزن. دورکهەم د سالا 1895ان دە ل زانینگەها بۆردەاوخێ بەشا یەکەمئا جڤاکناسیێ یائە ورۆپی ساز کریەئوو خەباتا خوە یێ ب ناڤێ رولەسئۆ ف تهە سۆجۆلۆگجال مەتهۆد (1895) وەشاندیە. ل گۆری دورکهەم جڤاکناسی دکارە وەکی "زانستیا سازیان، چێبوونا وانئوو فۆنکسیۆنا وان" وەرە بناڤ کرن.[12]
مۆنۆگرافیا دورکهەم سوجدە (1897) ژ هێلا جڤاکناسێن هەڤدەم ڤە دئا نالیزێن ستاتیستیکی دە وەکی خەباتەکە بنگەهین هاتیە هەسباندن. سوجدە لێکۆلینا دۆزەکئە کو جووربەجوور رێژەیا خوەکوشتنێ د ناڤ نفووسا کاتۆلیکئوو پرۆتەستان دە یەئوو ژ بۆ ڤەقەتاندنائا نالیزێن سۆسیۆلۆژیک ژ پسیکۆلۆژی یان ژی ژ فەلسەفەیێ رە خزمەت دکە. د هەمان دەمێ دە خەبات د تێگینا تەۆریکی یا فۆنکسیۆنالیزمائا وایی دە ژی بەشداریەک مەزن نیشان دایە.
جڤاکناسی بئا وایەکێ ب لەز وەکی بەرسڤەکەئا کادەمیک ل هەمبەرێ کێشەیێن تێگهیشتی یێن مۆدەرنیتەیێن وەکێ پیشەسازیبوون، باژاریبوون، سەکوولەریبوونئوو پێڤاژۆیا راسیۆنەلبوونێ پێش کەتیە.[13] دگەل کوئا نترۆپۆلۆژیئوو ستاتیستیکێن بریتانی ب گەلەمپەری ل سەر رێگەزەک جوودا دشۆپیننئە ڤ قاد ل پارزەمینائە ورۆپایێ سەردەست بوو. لێبەلێ ب دەستپێکا سەدسالا 20ان رە گەلەک تەۆریسیەن د جیهانائی نگلیزیاخێڤان دە چالاک بوون. چەند سۆسیۆلۆگێن دەستپێکێ ب مژارێ ڤە گرێدایی بوون کو بئا بۆری، هوقووق، پسیکۆلۆژیئوو فەلسەفەیێ رە ژی تێکلی دانیبوونئوو تەۆریێن کو د جووربەجوور قادێن جوودا دە نە هاتنە بجه کرن. ژ دەستپێکا ڤێ یەکێ ڤەئە پیستەمۆلۆژیا سۆسیۆلۆژیک، رێبازئوو چارچۆڤەیێن لێکۆلینێ پر بەرفرەه بوونەئوو ژ هەڤ جودا بوونە.
دورکهەم، مارخئوو تەۆریسیەنێئا لمان ماخ وەبەر ب گەلەمپەری وەکی سێ میمارێن سەرەکە یێن جڤاکناسیێ هاتنە بناڤ کرن.[14] حەربەرت سپەنجەر، وللام گراهام سومنەر، لەستەر ف. وارد، و.ئە.ب. دو بۆس، ڤلفرەدۆ پارەتۆ، ئالەخس دە تۆجقوەڤللە، وەرنەر سۆمبارت، تهۆرستەن ڤەبلەن، فەردناند تöننەس، گەۆرگ سممەل، ژانەئا ددامسئوو کارل ماننهەم ب گەلەمپەری وەکی تەۆریسیەنێن دامەزرینەر د ناڤ کۆمائا کادەمیک دە جه گرتنە. د بەرنامەیێ دە هاتیە پێشنیارکرن دبە کو جهارلۆتتە پەرکنس گلمان، ماراننە وەبەر، حاررەت مارتنەاوئوو فرەدرجهئە نگەلس وەکی دامەزرینەرێن کەڤنەشۆپیا فەمینیست د جڤاکناسیێ دە جه بگرن. حەر فیگورەک سەرەکە ب پەرسپەکتیفئوو رێگەزەک تەۆریکی یا تایبەتی ڤە گرێدایی نە.
مارخئوو ئە نگەلس دەرکەتنا جڤاکا نووژەن بەریا هەر تشتی ب پێشکەتنا کاپیتالیزمێ ڤە گرێ ددن; ل گۆری دورکهەمئە ڤ یەک ب تایبەتی ب پیشەسازیبوونئوو دابەشکرنا کارئا جڤاکی یا نوو ڤە گرێدایی بوو; ل گۆری وەبەرئە ڤ یەک ب پەیدابوونا شێوازەک رامانێ یا جهێرەنگ ڤە گرێدایی بوو کو هەسابکرنا ماقوولئا کو وی بئە خلاقا پرۆتەستانی ڤە گرێددە. ب هەڤ رە خەباتێن ڤان جڤاکناسێن کلاسیکئێ ن مەزن پێشنیار دکن کو گددەنس ڤێ داویێ وەکی 'نێرینەکە پرالی یا سازوومانێن مۆدەرنیتەیێ' ب ناڤ دکەئوو نە تەنێ کاپیتالیزمئوو ئە ندوستریالیزم وەکی سازیێن سەرەکە یێن مۆدەرنیتەیێ لێ ل سەر 'چاڤدێریێ' (ب مانەیا 'کۆنترۆلکرنائا گاهیئوو چاڤدێریا جڤاکی')ئوو 'هێزا لەشکەری'یێ ژی وەکی سازوومانێن مۆدەرنیتەیێ بناڤ کریە (کۆنترۆلکرنائا موورێن شیدەتێ د چارچۆڤەیا پیشەسازکرنا شەر دە). —ژۆهن حاررسس، تهە سەجۆند گرەات ترانسفۆرماتۆن؟ جاپتالسمئا ت تهەئە ندئۆ ف تهە توەنتەته جەنتوری (1992)
پێشڤەچوونا بەردەوام[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
یەکەم پەروەردەهیا زانینگەهێ یا ب ناڤێ "سۆسیۆلۆژی"یێ د سالا 1875ان دە ل دەولەتێن یەکبوویی یا ل یالەیێ ژئا لیێ وللام گراهام سومنەر ڤە هاتیە دایین.[15] د سالا 1883ان دە، لەستەر ف. وارد، کو پاشێ بوویە یەکەم سەرۆکێ کۆمەلەیا جڤاکناسی یائا مەریکی (ئاسئا)، سۆسیۆلۆژیا دینامیک-ئان زانستا جڤاکی یا سەرلێکری کو ل سەر بنگەهێ جڤاکناسیا ستاتیکیئوو زانستێن کێمتر تەڤلهەڤ هاتیە وەشاندن کو دژبەری یا جڤاکناسیا لاسسەز-فارە یا حەربەرت سپەنجەرئوو سومنەر دکە.[16] پرتووکا 1200-رووپەلی یا وارد د گەلەک پەروەردەهیێن سۆسیۆلۆژیائا مەریکی یێن دەستپێکێ دە وەکی ماتەریالەک بنگەهین هاتیە بکارئا نین.[17] د سالا 1890ان دە پەروەردەیا هەری کەڤنئا بەردەوامئا ئا مەریکی د کەڤنەشۆپیا نووژەن دە ل زانینگەها کانساسێ دەست پێ کریە کو ژ هێلا فرانک و. بلاجکمار ڤە هاتیە دەستپێکرن.[18] بەشا سۆسیۆلۆژیێ ل زانینگەها شیگاگۆیێ د سالا 1892ان دە ژئا لیێئا لبۆن سمالل ڤە هاتیە دامەزراندن کو د هەمان دەمێ دە یەکەم پرتووکا سۆسیۆلۆژیێ ژی وەشاندیە. گەۆرگە حەربەرت مەادئوو جهارلەس جۆۆلەی کو د سالا 1891ێ دە ل زانینگەها مجهگانێ (ب ژۆهن دەوەی رە) هەڤدو ناسدکنئوو د سالا 1894ان دە کۆچێ شیکاگۆیێ دبن. باندۆرا وان پسیکۆلۆژیا جڤاکیئوو دانووستەندنا سەمبۆلیکئا دبستانا شیکاگۆیێ یا نووژەن کریە. کۆڤارائا مەریکی یا سۆسیۆلۆژیێ د سالا 1895ان دە هاتیە دامەزراندن پشترە ژی د سالا 1905ان دە کۆمەلەیا جڤاکناسی یائا مەریکی (ئاسئا) هاتیە دامەزراندن.[19]
کانۆنا سۆسیۆلۆژیکئا کلاسیکێن کو دورکهەمئوو ماخ وەبەر د سەری دە نە، هەبوونا خوە هنەکی دەیندارێ تالجۆتت پارسۆنسئە یە کو ب گرانی ب داناسینا هەردویان ژ تەماشەڤانێنئا مەریکی رە تێ هەسباندن. پارسۆنس کەڤنەشۆپیا سۆسیۆلۆژیک بهێزتر کریەئوو رۆژەڤا سۆسیۆلۆژیائا مەریکی د خالا مەزنبوونا هەری بلەزئا دیسیپلینێ دە دەستنیشان کریە. جڤاکناسی ل دەولەتێن یەکبوویی یێنئا مەریکایێ ژ هێلا دیرۆکی ڤە کێمتر ژ هەڤتایێ خوە یێئە ورۆپی د بن باندۆرا مارکسیزمێ دە مایەئوو هەیا رۆژائی رۆ ب بەرفرەهی د نێزیکاتیا خوە دە ستاتیستیکیتر دمینە.
یەکەم بەشا سۆسیۆلۆژیێ یا کو ل کەیانیا یەکبوویی هاتیە دامەزراندن د سالا 1904ان دە ل دبستانائا بۆریئوو زانستێن سیاسی یا لۆندۆنێ (مالا کۆڤارا بریتانی یا سۆسیۆلۆژیێ) بوو.[20] لەۆنارد ترەلاونی حۆبهۆوسەئوو ئە دڤارد وەستەرمارجک د سالا 1907ان دە ل زانینگەها لۆندۆنێ بوونە مامۆستەیێن دیسیپلینێ. وەرگێرائی نگلیزی یا جۆمتە حاررەت مارتنەاو وەکی یەکەم جڤاکناسا ژنائی نگلیزی هاتیە بناڤکرن.[21] د سالا 1909ان دە کۆمەلەیا سۆسیۆلۆژیائا لمان ژ هێلا فەردناند تöننەسئوو ماخ وەبەر ڤە هاتیە دامەزراندن.[22] وەبەر د سالا 1919ان دە ل زانینگەها لودوگ ماخملانئا مونجهەنێ بەشا یەکەم لئا لمانیایێئا ڤا کریە کو سۆسیۆلۆژیا نوو یائا نتیپۆزیتیڤیستئا ب باندۆر پێشکێش کریە.[23] د سالا 1920ان دە فلۆران زنانەجک بەشا یەکەمئا سۆسیۆلۆژیێ ل پۆلۆنیایێئا ڤا دکە.ئە نستیتویا لێکۆلینێن جڤاکی ل زانینگەها فرانکفورتێ (پاشێ بوویە دبستانا فرانکفورتێ یا تەۆریا رەخنەیی) د سالا 1923ان دە هاتیە دامەزراندن.[24] دەما کو رەنé وۆرمسئە نستیتویا ناڤنەتەوی یا جڤاکناسیێ دامەزراند، سازیەک کو پاشێ ژ هێلا کۆمەلەیا جڤاکناسی یا ناڤنەتەوەیی (Iسئا) یا پر مەزن ڤە هاتیە دۆرپێچ کرن کو د سالا 1949ان دە هاتیە دامەزراندن هەڤکاریا ناڤنەتەوەیی یا د سۆسیۆلۆژیێ دە د سالا 1893ان دە دەست پێ کریە.[25]
ئاوایێن لێکۆلینێ[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
رێبازێن لێکۆلینا سۆسیۆلۆژیک هەر چەند پر جاران هەر دو کاتەگۆری هەڤ تەمام بکن بن ژی دکارن ل دو کاتەگۆریان بێنە دابەش کرن،[26]
- رێبازا سێورانێن کالیتەیێ ب چاڤدێریا راستەراست، دانووستەندنا ب بەشداران رە تێگهیشتنا بوویەرێن جڤاکی،ئا ن ژیئا نالیزکرنا مەتنانئوو دبە کو راستبوونا کۆنتەکستی (گرێدایی)ئوو سوبژەکتیفێ ل سەر گشتیبوونێ بسەکنە.
- رێبازا سێورانێن چەندانایی ب ناڤگینیا دەلیلێن پیڤانبار نێزکی دیاردەیێن جڤاکی دبنئوو ب گەلەمپەری خوە دسپێرنئا نالیزێنئی ستاتیستیکی یێن گەلەک بوویەران (یان ژی ل سەر دەرمانکرنێن ب مەبەست د جەرباندنەک دە هاتنە سێوراندن) دکن کوئی دیایێن گەلەمپەری یێن دەرباسدارئوو پێباوەر دەرخن هۆلێ.
جڤاکناس ب گەلەمپەری ژ بۆ تەکنیکێن لێکۆلینێ یێن تایبەتی ل کامپێن پشتگریێ تێنە دابەش کرن.ئە ڤ ب ناکۆکیێن د بنگەها دیرۆکی یا تەۆریا جڤاکی دە ب نیقاشێنئە پیستەمۆلۆژیک ڤە گرێدایی نە. حەر چەند د گەلەکئا لیان دە پر جوودا بە ژی هەم نێزیکاتیێن کالیتەییئوو هەم ژی یێن چەندانایی تێکلیەکە سیستەماتیکئا د ناڤبەرا تەۆریئوو دانەیان دە پێک تینە. رێبازێن چەندانایی د سۆسیۆلۆژیێ دە نەمازە ل دەولەتێن یەکبوویی پۆزیسیۆنەکە سەردەست وەردگرە. د دو کۆڤارێن دیسیپلینێ یێن کو هەری زێدە گتربێژە ژێ تێنە وەرگرتن، د دیرۆکێ دە گۆتارێن چەندانایی ژ گۆتارێن کالیتەیی ب رێژەیا دو جاران زێدەتر ن.[27] (لئا لیێ دن پرانیا گۆتارێن کو د کۆڤارا هەری مەزنئێ بریتانی دە تێنە وەشاندن کالیتەیی نە.) پرانیا پرتووکێن پەروەردەهیێن ل سەر مەتۆدۆلۆژیا لێکۆلینا جڤاکی ژ پەرسپەکتیفا چەندانایی ڤە هاتنە نڤیساندنئوو پر جاران پەیڤا "مەتۆدۆلۆژی"یێ ب "ستاتیستیک"ێ رە هەڤواتە بکارئا نینە.[28] ب پراتیکی هەمی بەرنامەیێن پهد-یا سۆسیۆلۆژیێ ل دەولەتێن یەکبوویی هەوجەیێ پەروەردەهیا رێبازێن ستاتیستیکی نە. حەر چەندئە ڤ داراز ژ هێلائا نتیپۆزیتیڤیستان ڤە بەردەوام دکە ژی خەباتا کو ژئا لیێ لێکۆلینەرێن چەندانایی ڤە هاتیە چێکرن ژئا لیێ رایا گشتی ڤە زێدەتر 'پێباوەر'ئوو 'بێالیگر' هاتیە دیتن.[29]
حلبژارتنا رێبازێ پر جاران ب پرانی ب تشتێ کو لێکۆلینەر دخوازە ڤەکۆلینە ڤە گرێدایی یە. وەک میناک لێکۆلینەرەک کو ب خێزکرنا گشتینامەیەکئی ستاتیستیکی ل سەر تەڤاهی نفووسەک تێکلدارئە دبە کو ب پرسا پرسنامەیێ ژ نفووسا نموونەیەک نوونەر رە برێڤە ببە. بەرەڤاژیا ڤێ یەکێ لێکۆلینەرەک کو ل تێگهیشتنا تەڤنەهەڤی یا تەڤگەرێن جڤاکی یێن کەسەک دگەرە دبە کو چاڤدێریا بەشدارێئە تنۆگرافیئا ن هەڤپەیڤینێن ڤەکری هلبژێرن. لێکۆلین دێ ب گەلەمپەری رێگەزێن چەندانەییئوو کالیتەیی وەکی بەشەک ژ سێورانا 'پر-ستراتەژی' ل هەڤ بکن یان ژی "سێایلییی" بکن. وەک میناک دبە کو لێکۆلینەک هەژماری وەرە کرن کو نموونەیێن ستاتیستیکی ل سەر نموونەیەکئا رمانج وەربگرەئوو پشترە رە ب هەڤپەیڤینەک کالیتەیێ رە وەرە بەرهەڤ کرن کو رۆلائا ژانسێ دیار بکە. (د سۆسیۆلۆژیێ دەئا ژانس کاپاسیتەیا کەسانئە کو ژ بۆ پێکانینا پۆتانسیەلا خوە خوەدی هێزئوو چاڤکانیێن خوە بن).[30]
میناککرن[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
رێبازێن چەندانەیی ب گەلەمپەری ژ بۆ کو پرسێن ل سەر نفووسێن پر مەزن وەرە پرسین تێنە بکارئا نین، سەرژمێرەکئا ن هەژمارتنا تەڤاهی یائە ندامێن وێ نفووسێ نە پێکانئە . پشترە 'میناکەک' ژ بۆ برێڤەبرنا بنکۆمەکە نفووسێ تێ چێکرن. د لێکۆلینا چەندانەیی دە ستاتیستیک تێنە بکارئا نین کو ژ ڤێ نموونەیێ دەر بارێ نفووسێ دە ب تەڤاهیئە نجامان بێ دەرخستن. پێڤاژۆیا هلبژارتنێ وەکی 'میناک' تێ بناڤکرن. دگەل کو ب گەلەمپەری چێترئە کو مرۆڤ بئا وایەکە کەتۆبەری تێنە نموونەیەک بدە کو خەما جووداهیێن د ناڤبەرا بنپۆپولاسیۆنێن تایبەتی دە جارنان پێویستیا نموونەیێن تەبەقەیی دکە. بەرەڤاژی ڤێ یەکێ نەممکوونیا نموونەیا کەتۆبەر جارنان هەوجەداریا نموونەیا نە-یهتیمالی دکە کو یان نموونەیا هێسان یان ژی نموونەیا گرۆکا بەرفێ پێویست دکە.[31]
رێباز[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
لێکۆلینێن د لیستەیا ژێرین دە نە تایبەتی یە نە ژی لێکۆلینێن بەرفرەهئە :
- لێکۆلینێنئا رشیڤان (یان ژی رێبازێن دیرۆکی): لێکۆلینەکە کو ل سەر دانەیێن دویەمینئێ ن کو دئا رشیڤئوو تۆمارێن دیرۆکی دە جه دگرن تێ سەکناندن کو د ناڤ دە دانەیێن ژینەنیگاری، بیرانین، کۆڤارئوو هود هەنە.
- ئانالیزکرنا ناڤەرۆکێ: لێکۆلینەکە کو ناڤەرۆکێن هەڤپەیڤینئوو مەتنێن دن بئا وایەکی سیستەماتیک تێنەئا نالیزکرن. ب گەلەمپەری دانەیان وەکێ بەشەک ژ نێزیکاتیا "تەۆریا زەمین" ب کارانینا نەرمالاڤائا نالیزکرنا دانەیا کالیتە (قدئا)، وەکێئا تلاس.ت، مئاخقدئا، نڤڤۆ یان قدئا منەر، 'کۆدکری' تێنە کرن.[32]
- لێکۆلینا جەرباندنی: لێکۆلینەکە کو لێکۆلینەر پێڤاژۆیەک جڤاکی یا یەکانەئی زۆلە دکەئوو لێکۆلینێ د لابۆراتوارەکە دە ژ نوو ڤە هلدبەرینە (وەک میناک، بئا فراندنا رەوشەک کو پێشدارازێن زایەندیپارێزئێ ن بێنەزانی تێ دە هەیە) کو هەول ددن کو دیار بکن کا هنەک گوهێربارێن جڤاکی دکارن ببن سەدەما،ئا ن ب گوهێربارێن دن ڤە گرێدایی بنئا ن نا (وەک نموونە، دیتنا کا هەستێن مرۆڤان د دەربارێ رۆلێن زایەندی یێن کەڤنەشۆپی دە دکارن بئا کتیڤکرنا ستەرەۆتپێن زایەندی یێن بەرەڤاژی وەرن مانیپولە کرن).[33] حەر چەند بێیی کو ل بەر گوهێربارێن بەرژەوەندیێ یێن سەربخوە وەرن خویانگ کرن — یان ژی یەکئا ن زێدەتر دەرمانکرنێ بستینن بەشداری بئا وایەکە کەتۆبەر ژ کۆمێن جهێرەنگئێ ن کو یان وەکی کۆنترۆلێ کار دکن — وەکی خالێن رەفەرانسێ تەڤدگەرن ژ بەر کوئە و ل گۆری گوهێربارا گرێدایی تێنە جەرباندن تێنە دەستنیشان کرن، هەر چەند بێیی کو هوون ل بەر گوهێربارێن بەرژەوەندیێ یێن سەربخوە وەرن خویانگ کرن — یان ژی یەکئا ن زێدەتر دەرمانکرنێ بستینن.
- لێکۆلینا درێژی: لێکۆلینەکە بەرفرەهئا کەسەکئا ن کۆمەک تایبەتی کو د دەمەک درێژ دە تێ بەردەوام کرن.
- چاڤدێری: لێکۆلینەکە کو ب کارانینا دانەیێن ژ هەستان، لێکۆلینەرئا گاهداریا ل سەر دیاردەیا جڤاکیئا ن تەڤگەرێ تۆمار دکە. تەکنیکێن چاڤدێریێ دبە کو بەشداری بەشداربوونێ ببنئا ن ژی نەبە. د چاڤدێریا بەشداران دە لێکۆلینەر دچە ناڤ قادان (وەک میناک جڤاکەکئا ن جهەک کار)ئوو ژ بۆ کو تێگهیشتنەک کوور ژێ وەربگرە، ژ بۆ دەمەک درێژ بەشداری چالاکیێن قادێ دبن. دانەیێن کو ب ڤان تەکنیکان هاتنە بدەستخستن دبە کو ب رێبازێن چاندەنەیی یان ژی ب رێبازێن کالیتەیی ڤە بێنەئا نالیز کرن. د لێکۆلینا چاڤدێریێ دە دبە کو جڤاکناسەک گەرمبوونا گەردوونی ل هنەک دەڤەرا جیهانێ کو کێم نشتەجی یە لێکۆلین بکە.
- نرخاندنا بەرنامەیێ رێبازەکە سیستەماتیکێ ژ بۆ بەرهەڤکرن، ڤەکۆلاندنئوو بکارئا نینائا گاهی یێن ژ بۆ بەرسڤدانا پرسێن ل سەر پرۆژەیێ، سیاسەتئوو بەرنامەیان کو ب تایبەتی ل سەر باندۆرئوو بکێرهاتنا وانئە . حەم د سەکتۆرا گشتیئوو هەم ژی د سەکتۆرا تایبەت دەئا لیێن پەیوەندیدار ب گەلەمپەری دخوازن بزانبن کا بەرنامەیێن کوئە و فینانسە دکن، پێک تینن، دەنگ ددنئا نئی تراز دکن، باندۆرا کوئا رمانج دکن ببینن چێدکنئا ن نا. دەما کو نرخاندنا بەرنامەیێ پێشی ل سەر ڤێ پێناسەیێ دسەکنە، رامانێن گرینگ ب گەلەمپەری د ناڤ خوە دە ڤەدهەوینە کا بەرنامە هەر بەشدارەکی چقاس لێچوونئە ، بەرنامە چاوا دکارە وەرە باشتر کرن، گەلۆ بەرنامە هێژا یە، گەلۆئا لتەرناتیفێن چێتر هەنە، هەکەئە نجامێن نەخوەستی هەبنئوو گەلۆ بەرنامەئا رمانجێن گونجاوئوو بکێرهاتی نە.[34]
- لێکۆلینا پرسنامەیێ: لێکۆلینەکە کو لێکۆلینەر دانەیان ب کارانینا هەڤپەیڤین، پرسنامە،ئا ن بەرتەکێن مینا وان ژ کۆمەک مرۆڤێن کو ژ نفووسەک تایبەتی یا بالکێش هاتنە، میناک بەرهەڤ دکە.
جڤاکناسێن ناسکری[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
-
ئولرجه بەجک
(1944–2015) -
و.ئە . ب. دو بۆس
(1868–1963) -
Éملە دورکهەم
(1858–1917) -
گلبەرتۆ فرەیرە
(1900–1987) -
ڤلفرەدۆ پارەتۆ
(1848–1923) -
گەۆرگ سممەل
(1858–1918) -
فەردناند تöننەس
(1855–1936) -
تهۆرستەن ڤەبلەن
(1857–1929) -
ماخ وەبەر
(1864–1920)
مژارێن تەکلدار[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
چاڤکانی[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
- ^ "دجتۆناری.جۆم | مەاننگس & دەفنتۆنسئۆ فئە نگلسه وۆردس". دجتۆناری.جۆم (بئی نگلیزی). 17 نیسان 2024. رۆژا گهشتنێ 20 نیسان 2024.
- ^ "وایباجک ماجهنە" (پدف). وەب.ارجهڤە.ۆرگ. ژ ۆریژینالێ (پدف) د 18 چریا پێشین 2017 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 20 نیسان 2024.
- ^ یانگ، ژانگهوا; زهانگ، مەنگزهو (13 چریا پاشین 2023). "بەیۆند ستروجتورال نەقوالتی:ئا سۆجۆ-تەجهنجالئا پپرۆاجه تۆ تهە دگتال دڤدە ن تهە پلاتفۆرمئە نڤرۆنمەنت". حومانتەسئا ند سۆجال سجەنجەس جۆممونجاتۆنس (بئی نگلیزی). 10 (1): 1–12. دۆ:10.1057/س41599-023-02326-1. Iسسن 2662-9992.
- ^ ا ب "سۆجۆلۆگی". وکپەدا (بئی نگلیزی). 11 نیسان 2024.
- ^ سەیèس،ئە ممانوەل ژۆسەپه (1999). فاورé، جهرستنە (ەدیتۆر). دەس مانوسجرتس دە سەیèس. 1: 1773 - 1799. پاگەس د'ارجهڤەس. پارس: جهامپۆن. Iسبن 978-2-7453-0260-1.
- ^ سجۆتت، ژۆهن; مارسهالل، گۆردۆن (2009). جۆمتە،ئا وگوستە (بئی نگلیزی).ئۆ خفۆردئو نڤەرستی پرەسس. دۆ:10.1093/اجرەف/9780199533008.001.0001/اجرەف-9780199533008-ە-357. Iسبن 978-0-19-953300-8.
- ^ "سۆجۆلۆگی | وۆرلدجات.ۆرگ". سەارجه.وۆرلدجات.ۆرگ (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 22 نیسان 2024.
- ^ بۆوردەاو، مجهەل (2023). زالتا،ئە دوارد ن.; نۆدەلمان،ئو ر (ەدیتۆر). ئاوگوستە جۆمتە (چاپا سپرنگ 2023). مەتاپهیسجس رەسەارجه لاب، ستانفۆردئو نڤەرستی.
- ^ جالهۆون، جراگ; گەرتەس، ژۆسەپه; مۆۆدی، ژامەس; پفافف، ستەڤەن; سجهمدت، کاتهرین; ڤرک، Iندەرمۆهان (10 نیسان 2002). جلاسسجال سۆجۆلۆگجال تهەۆری (بئی نگلیزی). ولەی. Iسبن 978-0-631-21348-2.
- ^ منگارد،ئا لبەرتۆ; مەادۆوجرۆفت، ژۆهن (2011). حەربەرت سپەنجەر. ماژۆر جۆنسەرڤاتڤەئا ند لبەرتاران تهنکەرس / سەر.ئە د.: ژۆهن مەادۆوجرۆفت. نەو یۆرک، نی: جۆنتنووم. Iسبن 978-0-8264-2486-0.
- ^ پەررن، رۆبەرت گ. (1995). "Éملە دورکهەم'س دڤسۆنئۆ ف لابۆرئا ند تهە سهادۆوئۆ ف حەربەرت سپەنجەر". تهە سۆجۆلۆگجال قوارتەرلی (بئی نگلیزی). 36 (4): 791–808. دۆ:10.1111/ژ.1533-8525.1995.تب00465.خ. Iسسن 0038-0253.
- ^ دورکهەم،ئە ملە (1982). رولەس فۆر تهە دەمۆنستراتۆنئۆ ف سۆجۆلۆگجال پرۆۆف. لۆندۆن: ماجمللانئە دوجاتۆنئو ک. رر. 147–163. Iسبن 978-0-333-28072-0.
- ^ حابەرماس، ژüرگەن; لاورەنجە، فرەدەرجک; حابەرماس، ژüرگەن (2007). تهە پهلۆسۆپهجال دسجۆورسەئۆ ف مۆدەرنتی: توەلڤە لەجتورەس (چاپا رەپرنتەد). جامبردگە: پۆلتی پرەسس. Iسبن 978-0-7456-0830-3.
- ^ کم، سونگ حۆ (2022). زالتا،ئە دوارد ن.; نۆدەلمان،ئو ر (ەدیتۆر). ماخ وەبەر (چاپا ونتەر 2022). مەتاپهیسجس رەسەارجه لاب، ستانفۆردئو نڤەرستی.
- ^ "سۆجۆلۆگی – فرئەئە سۆجۆلۆگی نفۆرماتۆن |ئە نجیجلۆپەدا.جۆم: فند سۆجۆلۆگی رەسەارجه". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 5 تیرمەه 2010. رۆژا گهشتنێ 23 نیسان 2024.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ جۆمماگەر، حەنری ستەەلە (1 کانوونا پاشین 1950). تهەئا مەرجان مند:ئا ن Iنتەرپرەتاتۆنئۆ فئا مەرجان تهۆوگهتئا ند جهاراجتەر سنجە تهە 1880'س (بئی نگلیزی). یالەئو نڤەرستی پرەسس. Iسبن 978-0-300-00046-7.
- ^ "تهەئو نڤەرستیئۆ ف کانساس دەپارتمەنتئۆ ف سۆجۆلۆگی". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 27 هەزیران 2006. ژ ۆریژینالێ د 27 هەزیران 2006 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 23 نیسان 2024.
- ^ "ئامەرجان ژۆورنالئۆ ف سۆجۆلۆگی: حۆمە". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 11 چریا پاشین 2007. ژ ۆریژینالێ د 11 چریا پاشین 2007 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 23 نیسان 2024.
- ^ "ئامەرجان ژۆورنالئۆ ف سۆجۆلۆگی: حۆمە". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 11 چریا پاشین 2007. ژ ۆریژینالێ د 11 چریا پاشین 2007 دە هاتئا رشیڤکرن. رۆژا گهشتنێ 23 نیسان 2024.
- ^ "تهە برتسه ژۆورنالئۆ ف سۆجۆلۆگیئۆ نلنە". وەب.ارجهڤە.ۆرگ. 23 چریا پێشین 2007. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 23 چریا پێشین 2007. رۆژا گهشتنێ 23 نیسان 2024.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ لەۆنارد ترەلاونی حۆبهۆوسە سومماری (بئی نگلیزی).
- ^ حلل، مجهاەل ر.،ئە دیتۆر (2003). حاررەت مارتنەاو: تهەۆرەتجالئا ند مەتهۆدۆلۆگجال پەرسپەجتڤەس. وۆمەنئا ند سۆجۆلۆگجال تهەۆری (چاپا 1. پوبل. ن پاپەرباجک). نەو یۆرک، نی لۆندۆن: رۆوتلەدگە. Iسبن 978-0-415-94528-8.
- ^ بەندخ، رەنهارد (1977). ماخ وەبەر:ئا ن Iنتەللەجتوال پۆرترات (بئی نگلیزی).ئو نڤەرستیئۆ ف جالفۆرنا پرەسس. Iسبن 978-0-520-03194-4.
- ^ "فرانکفورت سجهۆۆل | حستۆری، فەاتورەس، & فاجتس | برتاننجا". ووو.برتاننجا.جۆم (بئی نگلیزی). 12 نیسان 2024. رۆژا گهشتنێ 23 نیسان 2024.
- ^ "Iنتەرناتۆنال سۆجۆلۆگجالئا سسۆجاتۆن". ووو.سا-سۆجۆلۆگی.ۆرگ (بئی نگلیزی). رۆژا گهشتنێ 23 نیسان 2024.
- ^ "وەلجۆمە تۆ وۆرلد بانک Iنترانەت". مەسساگە.وۆرلدبانک.ۆرگ. رۆژا گهشتنێ 25 نیسان 2024.
- ^ حونتەر، لاورا; لەاهەی،ئە رن (1 کانوونا پێشین 2008). "جۆللابۆراتڤە رەسەارجه ن سۆجۆلۆگی: ترەندسئا ند جۆنتربوتنگ فاجتۆرس". تهەئا مەرجان سۆجۆلۆگست (بئی نگلیزی). 39 (4): 290–306. دۆ:10.1007/س12108-008-9042-1. Iسسن 1936-4784.
- ^ حانسۆن، باربارا (1 سبات 2008). "وتهەر قوالتاتڤە/قوانتتاتڤە؟: گرۆوندس فۆر مەتهۆدۆلۆگجال جۆنڤەرگەنجە". قوالتی & قوانتتی (بئی نگلیزی). 42 (1): 97–111. دۆ:10.1007/س11135-006-9041-7. Iسسن 1573-7845.
- ^ گرانت، لندا; وارد، کاتهرین ب.; رۆنگ، خوە لان (1987). "Iس تهەرەئا نئا سسۆجاتۆن بەتوەەن گەندەرئا ند مەتهۆدس ن سۆجۆلۆگجال رەسەارجه؟". ئامەرجان سۆجۆلۆگجال رەڤەو. 52 (6): 856–862. دۆ:10.2307/2095839. Iسسن 0003-1224.
- ^ حارالامبۆس، مجهاەل; حۆلبۆرن، مارتن (2004). سۆجۆلۆگی: تهەمەسئا ند پەرسپەجتڤەس (چاپا 6). لۆندۆن: حارپەرجۆللنس. Iسبن 978-0-00-715447-0.
- ^ حارالامبۆس، مجهاەل; حۆلبۆرن، مارتن (2004). سۆجۆلۆگی: تهەمەسئا ند پەرسپەجتڤەس (چاپا 6). لۆندۆن: حارپەرجۆللنس. Iسبن 978-0-00-715447-0.
- ^ مارتن، پاترجا یانجەی; تورنەر، بارریئا . (1986). "گرۆوندەد تهەۆریئا ندئۆ رگانزاتۆنال رەسەارجه". تهە ژۆورنالئۆ فئا پپلەد بەهاڤۆرال سجەنجە (بئی نگلیزی). 22 (2): 141–157. دۆ:10.1177/002188638602200207. Iسسن 0021-8863.
- ^ "وایباجک ماجهنە" (پدف). وەب.ارجهڤە.ۆرگ. ژئۆ ریژینالێ هاتئا رشیڤکرن. رۆژائا رشیڤکرنێ: 4ئی لۆن 2013. رۆژا گهشتنێ 28 نیسان 2024.
{{جتە وەب}}: جس1 مانت: بۆت:ئۆ رگنالئو رل ستاتوسئو نکنۆون (لینک) - ^ فاتاار، س. (1988). "ئولتراسۆوند ن جهەست دسەاسە: 1. پلەورا". ئاوسترالاسان رادۆلۆگی. 32 (3): 295–301. دۆ:10.1111/ژ.1440-1673.1988.تب02742.خ. Iسسن 0004-8461. پمIد 3060080.
